Urxun alifbosining tuzilishi

DOI 10.52773/tsuull.gold.2019.4/MJOA8301

Abstract

Turkiy tillar boy va qadim tarixga ega. Boshqa tillar kabi ular ham
asrlar davomida rivojlandi, boyib bordi. Mazkur maqolada turkiy tillar tarixi,
xususan, turkiy tillar taraqqiyotida muhim hodisa sanalgan Urxun alifbosi
xususida so’z boradi. Muallif masalaning bir necha dolzarb va bahsli jihatlariga
e’tibor qaratib, ularga o’z munosabatini bildiradi. Runik alifbodagi belgilar
miqdori va bu belgilarning asosi, runik alifboning yaratilish bosqichlari, unli
va undoshlar ifodasi, ayrim undoshlarning ikki xil runa bilan ifodalanishi,
ikki harfni ifodalovchi harflar (ligaturalar) va diftonglar kabi masalalar
shular jumlasidandir.
Muallif fikricha, Urxun alifbosi fors mixxatlaridan namuna olib
tuzilgan, shu bois ushbu alifbo bir qancha murakkabliklarga ega. Ammo
alifbo va undagi murakkabliklar birdaniga yuzaga kelgan emas. Urxun
alifbosi oxirgi holga kelguncha yetti bosqichni bosib o’tgan va vaqt o’tgan
sari takomillashib borgan. Shuningdek, maqolada Urxun harflarining
qadimgi turkiy tillardagi unlilarga xos uzun-qisqalikni ifodalay olmasligi
alifboning kamchiligi sifatida ko’rsatiladi. Maqola so’ngida S. E. Malov, G’.
Abdurahmonov va A. Rustamov, A. M. Shcherbak, E. Umarovlar tomonidan
tuzilgan (o’qilgan) Urxun alifbolari taqqoslash uchun berilgan.