“Go‘ro‘g‘li” (“Ko‘ro‘g‘li”) dostonida initsiatsiya talqini

DOI 10.52773/tsuull.gold.2020.3/DJES8330

Abstract

Ushbu maqolada “Go‘ro‘g‘li” (“Ko‘ro‘g‘li”) dostonining yetakchi
motivlaridan biri – qahramonning initsiatsiyadan o‘tishi bilan bog‘liq
talqinlarning mifologik va tarixiy asoslari haqida fikr yuritiladi. Unda
dostonning o‘zbek, ozarboyjon, turkman versiyalarida kelgan talqinlar
qiyosiy aspektda o‘rganiladi. “Go‘ro‘g‘li” (“Ko‘ro‘g‘li”) dostonining barcha
qardosh versiyalarida qahramonning initsiatsiyadan o‘tishi motividagi
makon, zamon – tog‘, g‘or, suv (buloq), daraxt (Boy terak), homiy eran
(Xizr va chilton) obrazlarining yagona asosga ega ekanligi dalillanadi.
Doston bobo sujetining yagona asosga ega ekanligi, qahramonning
initsiatsiya jarayonidan o‘tishi uning alp sifatida qayta tarbiyat topishining
asosiy shartlaridan ekanligi, unda qahramon jisman va ruhan hamiy
eranlar tamonidan tarbiyat etilishining badiiy talqini ko‘rsatib beriladi.
Qahramonlik dostonlari uchun mezon vazifasini o‘tovchi alplik tizimi
tasavvurlarda muhim o‘ringa ega initsiatsiya jarayonining dostonning
barcha qardosh versiyalarida o‘ziga xos ravishda badiiy ko‘rinishda
tasvirlangani, ammo umumiy asosga egaligi isbotlanadi. Dostonning o‘zbek
versiyasining Janubiy O‘zbekiston variantida qahramonning ma’naviy
tarbiyasi mukammal badiiy talqin olganligi tahlil etiladi.