Temuriylar davridagi aruzga doir turkiy risolalarda bahrlar va vaznlar tavsifi

DOI 10.52773/tsuull.gold.2020.4/BOUB2835

Abstract

Maqolada temuriylar davrida turkiy aruzning shakllanishi va
taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan risolalar: Shayx Ahmad Taroziyning
“Funun ul-balog‘a”, Alisher Navoiyning “Mezon ul-avzon” va Zahiriddin
Muhammad Boburning “Aruz risolasi”da keltirilgan bahr va vazn masalalari
tahlil qilingan. Mumtoz poetikaga doir ilk turkiy risola hisoblangan “Funun
ul-balog‘a” asarida bahrlar tasnifi va tavsifi o‘ziga xos yo‘nalishda amalga
oshirilganligi ta'kidlanadi, muallif bahrlarning tarkibiy xususiyatlariga
ko‘ra ularni ikki guruhga ajratib tasnif qilganligiga diqqat qaratiladi.
Shuningdek, risolada 40ta bahr nazariy jihatdan tahlil etilganligi, ushbu
bahrlardan 20tasi Shayx Ahmad Taroziygacha yaratilgan risolalarda
mavjud bo‘lmaganligi, ularni muallifning o‘zi kashf qilganligi bilan bog‘liq
ma'lumotlar ham keltiriladi.
Maqolada Alisher Navoiyning “Mezon ul-avzon” asarida 19 bahr
va u bilan bog‘liq holda 160ga yaqin vazn haqida ma'lumot berilganligi,
Zahiriddin Muhammad Boburning “Aruz risolasi”da esa Navoiyning asariga
qo‘shimcha ravishda yana ikki bahr: Ariz va Amiq bahrlari ham alohida
tavsiflanganligi, jami “Aruz risolasi”da 21 bahr, 537 vazn keltirilganligi aytib
o‘tiladi. Tahlil asnosida maqola muallifi turkiy aruzshunoslik temuriylar
davrida o‘zining yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilgan degan xulosaga keladi.