Türkiye’de Nevâyî araştırmaları

DOI 10.52773/tsuull.gold.2019.1/VQNP7437

Abstract

Uzun bir geçmişe ve büyük bir birikime sahip olan Türkler doğal olarak pek çok kültür adami, şair, yazar ve bilgin yetiştirdi. Sekizinci yüzyildan
itibaren bir yazidili olarak izlediğimiz Türk dili, yüzlerce sanatçinin kalemiyle işlenip gelişti ve güçlü bir gelenek oluşturarak farklicoğrafyalarda sürekli
yeni sanatçilar yetiştirdi. Köktürk ve Uygur döneminin ardindan gelen din
değişikliği topluma yeni bir heyecan verdi ve Balasagunlu Yusuf, KaşgarliMahmut, Yüknekli Ahmet, Yesili Hoca Ahmet gibi büyük kişiler yazdiklarideğerli
eserlerle Türk diline canlilik kazandirdi. Bu kişilerin zenginleştirdiği kültür ve
uygarlik geleneğinin içinde on beşinci yüzyilda Ali Şir Nevâyî gibi bir büyük
kültür adamiyetişti.
9 Şubat 1441 yilinda doğan Ali Şir Nevâyî’nin, binlerce yillik Türk kültür tarihi göz önüne alindiğinda oldukça önemli bir yere sahip olduğu görülür.
Klasik Çağatay edebiyatinin en büyük şairi olan Ali Şir Nevâyî, yazdiğieserler
dolayisiyla yaşadiğidönemin diline “Nevâyî Dili” denilmesini sağlayarak bir
dile adiniverdiren ilk şahsiyet olarak tarihe geçti.
Nevâyî, yazdiğihemen bütün eserlerin başlangiç bölümünde “Bu tür
eserler Arap’ta ve Fars’ta çoktur, Türkler de bu konulari öğrensin diye ben
Türkçe yazdim.” anlamina gelecek cümlelerle eserlerini hangi niyetle yazdi-ğiniaçiklama gereği duyar. Onun bu düşüncesi, dilin bir millet için ne anlama
geldiğini oldukça iyi bildiğini, yirminci yüzyilda dile yüklenen anlami, onun on
beşinci yüzyilda idrak ettiğini gösterir.
Nevâyî, Doğu Türkçesiyle yazdiğieserlerle BatiTürkçesini etkilemiş,
eserleri BatiTürkçesine aktarilmaya, istinsahlariyapilmaya, eserlerinin anla-şilmasiiçin sözlükler yazilmaya başlanmiştir. BatiTürkleri tarafindan henüz
hayattayken taninan Nevâyî ile ilgili Türkiye’de pek çok çalişma yapilmiş ve
yapilmaya devam edilmektedir. Türkiye kütüphanelerinde Nevâyî ile ilgili
eserlerin ve bilimsel yayinlarin çokluğu, onun eserlerini anlayabilmek için yazilan sözlüklerin varliğionun Türk dünyasiiçin ne kadar değerli olduğunu ve
değerinin de bilindiğini gösterir.
Bu çalişmada, Türkiye kütüphanelerinde yer alan Nevâyî eserleri ve
bu eserlerle ilgili yapilmiş bazi çalişmalar tanitila