Nezrali’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğünün Değerlendirilmesi

Abstract

İran sahasında da ‘Alí Şír Nevāyí’nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi Neźr-‘Alí’nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H 11. yüzyılda İran’da Neźr-‘Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā’nın (hük. H 1038-1052/ 1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü incelemek, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm olan “Giriş” bölümünde eser hakkında kısaca bilgi verilmiş; “Eserin Değerlendirilmesi” başlığı altındaki ikinci bölümde ise sözlüğün sözcük ve sözlük bilimsel incelenmesi yapılmıştır. “Eserin Değerlendirilmesi” başlıklı bölümde “Eserin Düzeni”, “Yazım ve Söyleniş Biçimi”, “Ses Bilgisi”, “Söz Varlığı”, “Tanıklar”, “Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması”, “Yanlış Maddeler ve Örnekler”, “Ses Bilgisi Yanlışları”, “Yazım ve Söyleniş Biçimi Yanlışları” ve “Köken Bilgisi” alt başlıkları ile bu gibi konular üzerinde durularak eser incelenmniştir. Bu bölümün “Örneklerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması” kısmında sahanın en önemli sözlüklerinden olan Senglaĥ ve Abuşķa, ayrıca Ferāġí’nin Miftāģu’l-Luġat adlı sözlüğü ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma, Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp. nr. 4354/3 (T), Tahran-Meclis Ktp. nr. 9176 (Sebt nr. 85417) (M) ve Kum-Gülpaygani Ktp. nr. 20/148-4028/1 (G) nüshalarına dayanmaktadır.