Ontologik poetika —badiiy matnni o‘rganishda yangi yondashuv sifatida

DOI 10.52773/tsuull.gold.2019.4/GUVV4545

Abstract

Mazkur maqolada ontologik poetika tadqiqi va uning sinergetik asoslari
bayon etilgan. Sinergetikaning nazariy-metodologik izlanishlari natijalari
filologik muammolari yechimida universal yondashuvlarga asoslanuvchi
matn ontologik poetika talqini modellarini yaratishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Semiosinergetik tizim modellari ostidagi yangi paradigma istiqbolda
badiiy matn (tizimi)ning immanent muammolari talqinida metodologik
tayanch bo‘lib xizmat qiladi. Sinergetik paradigmalar ontologik poetikaning
fundamental asosi sifatida filologik tadqiqotlarning amaliy ahamiyatini
oshiradi. Ontologik poetika olamning yaxlit ilmiy-falsafiy manzarasini anglash
orqali borliq asosini tashkil qilgan olam va odam munosabatlarining chuqur
qatlamlariga nazar tashlaydi. Bunday yondashuv badiiy matn, uning muallifi
dunyoqarashi o‘z aksini topgan matnosti botiniy ma’nolarini yuzaga chiqarishda
samarali, obyektiv natija beradi. Asarning avval yuzaga chiqmagan mohiyatiga
daxldor belgilarini topish va umuman badiiy matn tahlili va talqini yuzasidan
tasavvurni, nazmning murakkab tizimini o‘rganish rakursini o‘zgartirish
sinergetik yondashuv vositasida real ahamiyat kasb etadi. Sinergetik matn —
bu bir qancha tub, bevosita kuzatilmagan, botiniy, transsendent ma’nolardan
iborat bo‘lib, ular leksemalarning lug‘aviy ma’nolaridan aniqlanmaydi hamda
matnostining notekis munosabatlari va jarayonlari majmuini namoyon
etadi.

kka aylanadi, insonda o‘ziga xoslikni yaratadi, hayotga nisbatan
yo‘nalishini belgilaydi.