Turkiy tillar tarixida rasmiy uslubning takomil bosqichlari va davrlashtirish masalalari

DOI 10.52773/tsuull.gold.2020.2/GTHI8034

Abstract

Turkiy tillar qadimiy tarixga ega. U bugungi holga kelgunga qadar
turli taraqqiyot bosqichlari, davrlarini bosib o‘tgan. Ana shu jarayonda
ichki va tashqi omillarga ko‘ra o‘zgarishlarga uchragan. Bu holni turkiy
tillar rasmiy uslubining takomil bosqichlari misolida kuzatish mumkin.
Ushbu maqolada turkiy tillarga xos hujjatchilik, rasmiy yozma uslub tarixi,
uning rivojlanish jarayoni va mazkur jarayonni davrlarga bo‘lib o‘rganish
masalasi tahlil etilgan.
Muallif maqolada ko‘k turk bitiglari tilini barcha uslublarning
asosi sifatida qarash zarur degan fikrni ilgari suradi hamda o‘z fikrlarini
turkiy tilning qadimgi davriga oid namunalar bilan asoslashga harakat
qiladi. Turkiy hujjatchilik tarixi, rasmiy uslubning yuzaga kelishi va
takomillashuvi bir qancha davrlarni o‘z ichiga oladi. Muallif uni quyidagi
asosiy bosqichlarga bo‘lib o‘rganishni tavsiya etadi: “Eng qadimgi davrlar
hujjatchiligi”, “Turk xoqonliklari davri hujjatchiligi”, “IX–XIII asrlar
hujjatchiligi”, “XIII–XVI asrlar hujjatchiligi”. Maqolada ushbu davrlar yana
ichki bosqichlardan iborat ekani ham qayd etilgan. Muallif turkiy rasmiy
uslubning takomil bosqichlari tahlili turkiy saltanatlarning ish yuritish
amaliyotida rasmiy matn tuzish an’anasi tugal shakllanganligi, hujjat
bitishning yagona andozasi amal qilganligini ta’kidlaydi.